арт

I

зат. Тоғызқұмалақ тақтасындағы солдан оңға қарай санағандағы бірінші отаудың аты. Әр ойыншының отаулары солдан оңға қарай: А р т, Тектұрмас, Атөтпес, Атсыратар, Бел, Белбасар, Қандықақпан, Көкмойын, Маңдай деп аталады (Ә. Ақшораев, Тоғызқұмалақ, 12).

II

Арттан тастау. Бестастың сегізінші кезекте ойналатын түрі. Сегізінші ойын – а р т т а н т а с т а у. Мұнда әр тасты жерден қағып алған соң, оны жерге қолдың артынан жерге тастау керек. Соңында бәрін жинап, жерден қағып алу керек (Б. Төтенаев, Қаз. ұлт. ойын., 49). А р т ы н а к і р д і . К ө т і н е к і р д і , жағымпазданды. – Магазиніңнен мың сом жетпей қалғанда жылап-еңіреп менің а р т ы м а к і р і п к е т е ж а з д а п ең, берешегіңнен құтылған соң есірген екенсің (О. Бөкеев, Мұзтау, 76). Артына қарасын. Шамасына қарасын, әлін білсін. Кеңсеге барған соң бүлік шығарар деймісің. Өйтпекке а р т ы н а қ а р а с ы н (Жалын, 1974, 1, 12). Артынан сөз ерді. Өсекке қалды, өсекке таңылды. – Ендігәрі бүйтуші болма! – деді Танакөз даусын сыбырлағандай етіп, - онсыз да а р т ы м н а н біраз с ө з е р д і ғой (Қ. Ботбай, Егіз., 143). Артын ашып күлді. Мазақтады, келеке етті. Бұл ойымды ел-жұрт біліп қойса, мына қақпас жасына жетпей алжиын деген екен деп а р т т а р ы н а ш ы п к ү л м е й м е? (Т. Әлқанұлы, Тірліктен., 354). Егер осы ойымды біреу-міреу оқып қойса, а р т ы н а ш ы п к ү л е р еді-ау! (Д. Рамазан, Жылап аққан., 98). Артын жапты. Қорғады, пана болды. \≈ Ұятты болған інісінің а р т ы н ж а п т ы. Артын тықты. Паналады, қорған етті. Әлсіз шала білімді, кішкене дәрежелі тілмаш өзінің пенде екенін білдіріп, ығы зор ұлығына а р т ы н т ы ғ ы п, көмегін сұрай, сүйене тұрумен ұлыққа жағуға болады (Жұлдыз, 1974, 8, 13). Артыңызды жаба келіңіз. Есікті жаба жүріңіз д.м. Есікті шала жапқан екем: Артыңызды жаба келіңіз, - деді келіншек (Б. Майлин, Таңд., 459).